Hakkımda

 

Özgeçmiş

Çocukluğum

Nüfus kağıdıma bakarsak, 1956 yılının 1 Ocak Pazar günü Uçhisarda, rahmetli anneme göre ise 1954 yılının 29 Ekim Cuma günü Ankarada doğmuşum. O sırada rahmetli babam askerde imiş. Annem, o yıllarda Ankarada görevli olan rahmetli Osman Dayımın düğününe katılmak üzere Ankaraya gitmiş. Düğünden hemen sonra sancılarının başlaması üzerine Hacettepe Hastanesine yatırılmış ve ben orada dünyaya gelmişim. Yani, doğma Ankaralı, büyüme Uçhisarlı, resmen 1956, fiilen 1954 doğumluyum!

Evimiz Aşağı Mahallede, mahalle camisinin kuzeyinde, camiye oldukça yakın bir sokakta idi. Ailemize, “Cezevli Evi” denirdi. Yakın komşularımız ise; “Pir Evi”, “Velib Evi”, “Muallim Cin İsmail”, “Mezit Evi”, “Yedekçi Evi”, “Meliha”, “Sülman Baba”, “Guc Evi (Dedenin Evi)”, “Kurutlu Evi (Kutübün Evi)”, “Şah Dayı”, “Hacı Eyüp Evi”, “Kavaklı Evi”, “Babayanlı Ali Osman Ağa”, “Şanap Evi”, “Kantarcı Evi” gibi isim ve lakaplarla anılan, hepsini rahmetle ve minnetle andığım çok değerli insanlardı.

Sürü Yolağının sağ tarafındaki Memillioğlunun kahvenin önünden aşağı doğru inen Hacı Eyüp Bayırını bitirince hemen sağa dönüşteki dar sokağın sağ başındaki ilk ev bizim evimizdi. Çok geniş olmayan tek kanatlı bir dış kapıdan hayat dediğimiz avluya girilirdi. Avluyu çevreleyen duvarın üzeri, gılamada dediğimiz kurumuş çubuk dalları ile örtülü idi. Pekiştirilmiş toprak zeminli bu avlu, kapıdan karşıya doğru örülmüş bir duvarla ikiye bölünmüştü. Sağ kısımda kayadan oyma bir kış evi, önü çat taşından bir duvarla kapatılmış yarı modern bir oda, gene kayadan oyulmuş bir ahır ve 10-12 merdivenle çıkılan bir hela yer alıyordu. Soldaki iç avlunun etrafında ise, samanlık, yerden 1.5 metre kadar yükseklikte bir yaz evi ve hebi damı da denen kayadan oyma bir kiler bulunuyordu. Bu iç avluda bir hevenk üzümü asması ve bir de leylak bulunduğunu hatırlıyorum. Rahmetli babaannem, buradaki küçücük bahçede soğan, nane, maydanoz gibi yeşillikler yetiştirirdi.

Kış evinde rahmetli dedem, babaannem ve çocuklar, odada ise rahmetli annem ve babam yatardı. Ahırda genellikle 2 eşşek, 1-2 inek, 5-6 tane de koyun olurdu. Hayatta ise 8-10 tavuk ve 1 horoz gezinirdi. Ahırda biriktirilen ters (gübre), araziye gidilirken çuvallara doldurulup eşeklerin sırtında bağlara götürülür, dönüşte ise tarla veya bağdan yolunan ot eşeklere yüklenip eve getirilirdi. Yani eşeğe binme şansımız oldukça kısıtlı idi. Helada biriken gübre ise, güzün samanla karıştırılır, çiğnenir ve yapma (tezek) imalatında kullanılırdı. Yapma, hemen her ev için çok esaslı bir kokaryakıt idi!

Evin ısınma ihtiyacı, sabahları kış evinin ortasında yakılan tandır tarafından karşılanırdı. Tandırda, sabah içilecek çorba, inek veya koyunlardan sağılan süt, bulaşık yıkama suyu ısıtılır, tandırın dibinde biriken köz kısmına ise akşam yemeği olarak ā paḫla (kuru fasulye) ve bulgur çorbası vurulurdu. Tandır özellikle ilk yandığı sırada müthiş bir duman çıkarır, yanan malzemeden havaya savrulan goŋurcaḫ (ince kül tanecikleri), odadaki eşyaların üzeriyle birlikte köşedeki beşiğinde avazı çıktığı kadar ağlayan minik Mustafa’nın da üzerini kaplardı. Rahmetli annem, durmadan ağlayan oğlunu susturamadığı zaman mecbur kalır, grip ve öksürük hapı olarak satılan ve içinde bir miktar afyon da bulunan Dover hapını ezip suyla karıştırarak bana verirmiş ve içinden, “bu oğlan inşallah savlā (geri zekalı) olmaz” diye dua edermiş!

Dumanı biten tandırın üzerine iskembe denen yaklaşık yarım metre yüksekliğinde, kare şekilli bir masa kapatılır, iskembenin üzerine de tatlık denen kalın bir yorgan örtülürdü. Tandırın etrafına dizilen minderlere oturan ev halkı, ayaklarını tandırın içine uzatıp tatlığı üzerlerine çekerek ısınmaya çalışırdı. Tam bir “önü leblebi kavurur, arkası harman savurur” durumu!

Bu iskembelerin etrafı özellikle geceleri çok neşeli olurdu. Komşular arasında çok güzel metel (masal) anlatan amca ve teyzeler vardı. Bunlardan rahmetli Şanabın Bekir Ağa, sık sık bizim eve akşam oturmasına gelir, çıra ışığında meyve, kavurga ve çedene yerken anlattığı dev metellerinin tadına doyum olmazdı. Çıra ışığından duvara yansıyan gölgelerimiz, odayı sanki devlerle doldururdu. Yani anlattığı masalları bizzat yaşardık.

O zamanlar evlerimizde elektrik ve su yoktu. Geceleri ya gaz çırası ile ya da gaz lambası ile aydınlanırdık. Çok fakir aileler çıra, orta halli aileler 5 numara (şinanay) veya 7 numara, eli yüzü biraz düzgün aileler ise 12 veya 14 numara gaz lambası kullanırlardı. Bu lambaların, numarasına göre büyüklüğü değişen şişeleri çok değerli olup, kırılmaması için her türlü ihtimam gösterilirdi. 1960’lardan sonra kullanıma giren löküsler ise hakkaten oldukça lüks idi. Köyümüze elektrik yanlış hatırlamıyorsam 1964 veya 65’te geldi. İlkokulun ilk yıllarında kış evimizdeki iskembenin üzerinde gaz lambası ışığında yazı yazdığımı çok iyi hatırlıyorum.

O günlerden aklımda kalan enteresan bir olayı da, rahmete ve biraz gülümsemeye vesile olsun temennisi ile aktarayım: Bir gece babaannem ve annemle beraber üst komşumuz Şahdayının Hayriye Neneye oturmaya gitmiştik. Rahmetli Hacı Annem (Fatma Gümüş) ve Zila Nenem (Zeliha Çakır) de oturmaya gelmişlerdi. Sohbet edildi, ikramlar sunuldu, dedikodular yapıldı. Tam kalkmaya davranıldığı anda Hayriye Nenenin hebi damından bir tangırtı sesi geldi. Evde benden başka erkek yok ama ben hepsinden daha fazla korkmuşum, sesim soluğum çıkmıyor. Zila Nene, hemen karşıda bulunan evlerine gitti ve rahmetli Şanım Enişteyi (Mustafa Çakır) çağırdı. Yatmış olan rahmetli, elinde gaz lambası ve yatak kıyafeti ile geldi, evi bir kolaçan etti. En son gürültünün geldiği kileri epeyce bir inceledi. Dışarı çıktı ve sonucu açıkladı: “Bişe yok şanım, tedi tepeğe giymiş”! Meğer evin kedisi kilerdeki kepek tenekesini devirmiş! Böylece herkes rahatlamış vaziyette evinin yolunu tuttu.

Evin su ihtiyacı, mahalle çeşmesinden testi veya el testileri ile taşıma yoluyla sağlanırdı. Kadınlar, su ipi denen kalın bir ip yardımıyla 2 testiyi önlü-arkalı omuzlarına asarlar, ellerinde de ilaveten bir el testisi olduğu halde çeşmeden eve su taşırlardı. Çamaşır ve banyo gibi sebeplerle çok su lazım olduğunda, eşeğin palanı üzerine konan āçēbe (ağaç heybe) denen ve iki taraflı 3’erden 6 testi alan bir taşıyıcı ile su getirilirdi. Halı, kilim, yün gibi büyük ve kaba eşyalar ise, genellikle yılda 2 defa komşularla birlikte gidilen vasıldaki asbap puŋarında (esvap pınarı)  yıkanırdı.

Adını taşımaktan gurur duyduğum rahmetli dedem Kavaklı Mustafa Çavuş, aslen Niğdenin Edikli köyündendi. Çanakkale şehidi olan Halil isimli babasını hiç görmemiş. 8-10 yaşlarına kadar dedesinin kanatları altında gelmiş, onun da ölmesi üzerine ortada tek başına kalakalmış. Uzaktan bir akrabanın yardımıyla Kavak köyünde bir ailenin yanına çırak (evlatlık) verilmiş. 14-15 yaşlarında, gene bir akrabanın aracılığı ile, kendisi gibi yetim olup dayısının yanına sığınan rahmetli babaannemle evlendirilmiş ve Kavaktan Uçhisara Cezevli Oğlu Kara Hasan Ağa ve kız kardeşi Kamile Abanın evine iç güveyisi olarak gelmiş. Bu sebeple kendisi Kavakta “Edikli Çavuş”, Uçhisarda ise”Kavaklı Çavuş” olarak bilinirdi.

Bölgemizin genellikle vadi ve tepelerden oluşan coğrafi yapısı sebebiyle tarıma elverişli arazisi oldukça kısıtlı idi. Dedemin yerli olmaması ve fakirliği, geçinmeye yetecek kadar arazi edinebilmesine engel olmuştu. Bir-iki dönümlük parçalar halinde bir kaç dönüm bağ ve 8-10 dönüm tarladan ibaret olan arazide yapılmaya çalışılan susuz tarım, ailenin geçimini sağlamaktan uzaktı. Bu sebeple gerek dedem, gerekse babam bağ belleme, ekin biçme, amelelik gibi yevmiye ile çalışılan ek işler yaparlardı. Ekin biçmeye; genellikle Emetinin Irza, Çardaklı Bahri, Sucu Durmuş gibi iyi anlaşabildikleri bir ekiple giderlerdi. Tonge bağlamada babam, tırpan çekiçlemede ise Sucu Durmuş usta idi. Bünyesi biraz zayıf olan rahmetli Irza Emmiye hep beraber destek olurlardı. Babam, Emine Hatun Camii minaresinin taşlarını tek başına, Lütfiye Hatun Camii minaresinin taşlarını ise rahmetli Ocaklı (Durmuş Ak) ile beraber, özel bir semer yardımıyla taşımıştı ki bu iş herkesin yapabileceği türden bir işçilik değildi. Rahmetli annem, kendisini isteme aşamasında babamın, taşını taşıdığı minareden epey ezan okuduğunu anlatırdı. Bu ezanlar işe yaramış olmalı ki Kutüb dedem (Hacı Lütfü Gümüş), kızını babama vermeye razı olmuş!

O dönemden içimde kalan bir ukdeyi de anmadan geçemeyeceğim! Bizim ekin tarlalarımız 1-2 dönümlük parçalar halinde Karayazı, Gavureni, İkidağınara gibi uzak mevkilerde idi. Ekini genellikle kalıç denen ve ucu keskin olmayan bir tür orak ile yolardık, çünkü tırpan veya orak ile biçildiğinde ekinin bir kısmı toprakta kalırdı. Halbuki saman olarak bizim o kısımlara bile ihtiyacımız vardı. Akşama kadar yolunan ekin, şelekler halinde sıkıca bağlanır ve bir eşeğe 3 şelek (2 yana, bir üste) olacak şekilde yüklenen sap, şu anda Kaya Harman Camii’nin bulunduğu alanda bulunan harman yerine getirilirdi. Her ailenin kendine ait bir harman yeri vardı. Ekin biçme işi bitince, bütün sap harmana toplanır, bir kaç gün kuruduktan sonra harman sürme işlemi başlardı Yığın halindeki sapın bir kısmı dairevi bir şekilde etrafa yayılır, eşeğin arkasına bağlanan düvenle, üzerinde defalarca dönmek suretiyle saman haline getirilirdi. Rahmetli dedem, ortasına bir taş koyduğu düvenin üzerine beni oturtur, eşeğin gemini elime verir, kendisi de elindeki dirgenle sapı karıştırırdı. Komşuların büyük kısmı eşekle, az sayıdaki biraz varlıklı kısım ise at ile harman sürerdi. Ağustos sıcağında, zayıf, yorgun ve sinekli bir eşeğin arkasında ağır aksak bir şekilde dolanırken, etrafta fırıl fırıl dolanan atları gördükçe içimden; “ah bizim de bir atımız olsa, ben de böyle fırrıl fırıl bir dönsem” dediğimi bugün gibi hatırlıyorum.

İlkokul 1 veya 2. sınıfa giderken babam, o zamana kadar rahmetli Sırçanın (Hüseyin Durukan) işlettiği Memillioğlunun kahveyi tuttu. Ben de zaman zaman kendisine çıraklık yapardım. Özellikle gece geç vakitlere kadar kağıt oynayan bir kaç kişiye çok kızar, bir taraftan uyuklarken, bir taraftan da bir an önce kalkıp gitmeleri için dua ederdim. Bu arada sevdiğim müşteriler de vardı. Bunlardan biri olan rahmetli Süllü Emmi (Mustafa Burunsuz), kahveden evine giderken, oyundan kazandığı nane şekerlerini mahallenin çocuklarına dağıtarak giderdi. Dolayısıyla bizler onun geçeceği zaman yol kenarına dizilir ve heyecanla şekerlerimizi beklerdik.

Babam çok güzel çay demler, çok esaslı kahve yapardı. Özellikle en kaliteli kahve çekirdeklerini bulur, özel kahve tavasında kavurur, kollu bir kahve değirmeninde veya el değirmeninde çekerdi. Kahveyi tek kişilik cezvede, soğuk suyla, fazla karıştırmadan pişirirdi. Babamın kahvecilik macerası, daha sonra Turizm Lokali ve Belediye Kahvehanesi ile uzun süre devam etti. Kahvecilikten fazla bir kar ettiğini söyleyemem ama evimizin geçimini temin ettiği de bir gerçekti.

Kahvecilikten fazla kazanamayan, belki de usanan babam, ben ilkokul 5’te iken bu sefer de bakkallığa soyundu. Böylelikle kahveci çıraklığından bakkal çıraklığına transfer olmuş olduk. Bir süre, rahmetli Tahsildar’ın Abdurrahmanla ortak olarak devraldıkları Bakkal Yakup (Çorak) Ağanın dükkanını çalıştırdılar. Daha sonra kendi dükkanını açtı. Şu anda Savaş Cehrilinin berberlik yaptığı dükkanda, Bozkurt Tabela tarafından yazılmış, “Hisar Bakkaliyesi, Tekel Bayii, Halil Şenol” yazılı bir tabela asılı idi. Bakkallıkta da; peynirin, zeytinin, sucuğun, pastırmanın, helvanın en kalitelisini bulur getirir, işini en iyi düzeyde yapmaya çalışırdı. Bakkalın özellikle şarap düşkünü müdavimleri arasında; Arabın Durmuş Öğretmen, Halit Çavuş, Cimbilinin Rafet, Yedekçi Evinin İlhami, Demirci Mustafanın Enver, Cıplak (M. Ali Kaban), Ağlazın Süleyman ve Mehmet ilk anda aklıma gelenler! Hepsine rahmet diliyorum. 4-5 sene süren bakkallık macerası maalesef iflasla sonuçlandı. Ne yapacağını kara kara düşünen babamın imdadına Almanya yetişti. Bakkaldan kalan epey yüklü miktardaki borcu ödedi, onca alacağını da sineye çekmek zorunda kaldık.

İlkokul Yılları

56 doğumlu olduğuma göre ilkokula 1962 yılının güz mevsiminde başlamış olmalıyım. Okulumuz Yazı Caminin arkasında, şu anda Kadıneli Restoran olarak kullanılan bina, ilkokul numaram 171, müdürümüz ise rahmetli Hasan Bey (Arısoy) idi. Bize okuma-yazmayı, ilk 3 aylık dönemde öğretmenimiz olan merhum Arabın Durmuş (Yalçın) öğretti. O günlerden iki tatlı hatıra hala hafızamdadır: Okuma-yazmayı söküp sökemediğimizi anlamak isteyen Durmuş Öğretmen bir gün, “tahtaya kasabamızın adını kim yazacak” diye sordu. Parmak kaldırdım, beni kaldırdı, tahtaya “Uçhisar” yazdım. Tebeşiri bırakmama fırsat kalmadan ön sırada oturan rahmetli Deli Yusufun kızı Fatma (Muzaffer) Deli parmak sallamaya başladı: Yânış yazdı örtmenim, yânış yazdı! Durmuş Öğretmen gülerek, “kuyruk sallayıp durma deli kız, kalk sen doğrusunu yaz” dedi. Tahtaya gelen Fatma tebeşiri elimden aldı ve “Ucasar” yazdı! Hep beraber uzun süre gülüştük! Değerli arkadaşımı rahmetle yad ediyorum! Durmuş Öğretmen başka bir gün de tahtaya “Anne sofrayı hazırla” yazdıktan sonra okuması için arkadaşımız Merhum Gacak Kızının Recebin oğlu Ahmet Ünalı kaldırdı. Ahmetin  okuma-yazması sınıfın biraz gerisinde idi. Biz kısık sesle kopya vermeye başladık. Duyduklarını biraz değiştirerek okuyormuş gibi yapmaya başladı: “Ana sufrayı kur”! Olmadı Ahmet! “Anne yemeği geir”! Gene olmadı Ahmet! “Ana çörek çek”! Haydi bir daha Ahmet! “Aba pilav pişir”! Tamam, şimdi oldu Ahmet, aferin! Bu olaydan sonra Ahmetin lakabı uzunca bir süre “aba pilav pişir” olarak kaldı. Ankarada yaşayan değerli arkadaşıma hayırlı ömürler diliyorum.

O günlerden aklımda kalan bir ayrıntıyı da hatırlatıvereyim: İlk dersi bitirdikten sonra okulun arka tarafında bulunan baraka önünde sıraya girer ve rahmetli İstiklal Harbi Gazimiz Hademe Ali (Özkılıç) Emminin kaynattığı Amerikan Marşal yardımı süt tozundan yapılmış sütü içer, bir adet sandviçi de iştahla yerdik. Bu sütü içmek mecburi idi.

Arabın Durmuş bize okuma-yazmayı söktürdükten sonra sınıfı rahmetli Cin İsmaile (Ülkü) devretti. İlk üç yılımızı İsmail Öğretmenle geçirdik. Gerek Durmuş Yalçın, gerekse İsmail Ülkü çok tecrübeli öğretmenlerdi, kendilerinden çok şey öğrendik. Her ikisine de rahmet diliyorum. Bir hatıra da üçüncü sınıftan hatırlayalım: Sınıfımızda yaşça bizde epey büyük ardaşlarımız vardı. Çift dikiş, üç dikiş, dört dikiş yapa yapa ilerledikleri için biz arkalarından yetişmiş oluyorduk. Bunlardan çoğu rahmetli oldu: Bekçi Mustafa (Akkuş), Fecci Evinin Mustafa (Keyifli), Bekçi Ahmet Ağanın oğlu Yakup (Şahin), Cin Oğlanın Şenel (Çevik), bir kısmı da hayatta: Fecci Evinin Oktay, Latif Ok… Gidenlere rahmet, kalanlara hayırlı ömürler diliyorum. Cin İsmail, çocuk psikolojisini iyi bilen, yerine göre bizimle çocuk olabilen, yerine göre de çok disiplinli bir öğretmen idi. Her sabah temizlik, mendil, saç, tırnak kontrolü yapardı. Hepimiz fakir aile çocukları idik, çoğumuzun ayağında kara lastik (soğuk kuyu), sırtında dırıl denen Amerikan bezinden önlük, boynunda ise kirlice ve ütüsüz bir yaka olurdu. İçimizden çok azının atkılı naylon ayakkabısı (çedik), siyah patiskadan önlüğü ve beyaz, kolalı yakası vardı. Çorap da çoğunlukla lüks sayılırdı. Her sabah kontrolü geçemeyen  5-6 arkadaşımız tahtaya dizilir, eller-ayaklar cetvelden geçirilir, yarına temiz gelinmesi tembih edildikten sonra derse başlardık. Gene böyle bir kontrol sabahında Cin İsmail rahmetli Şenel’e çıkıştı: “Lan domuz oğlu domuz! Dün sana, ‘yarın böyle gelme’ demedim mi! Şu hale bak! Zaten çorap yok! Kirden, ayak nerde bitiyor, ayakkabı nerde başlıyor belli değil! Niye yıkamadın oğlum”! Cevap: “Örtmenim! Suyu tandıra koydum, ısındı, tam yıkayacaktım ki annem suya mantı bırakmış”! “Lan domuz oğlu domuz! Sabah sabah mantı yendiği nerede görülmüş”! Sınıfın gülüşmeleri arasında ayaklar tekrar cetvelin tadına bakar, bu durum böyle devam eder, giderdi!

İlkokulun son 2 senesini, Cin İsmailin emekli olması sebebi ile Çatlı Kemal Tunç Öğretmende okuduk. Yeni mezun, iyi niyetli bir öğretmen idi ama Cin İsmaildeki verimi onda bulamadığımızı da söylemek durumundayım.

İlkokul üçten sonra doğup büyüdüğüm evi sattık, Gedik Sokakta bulunan ve rahmetli Hafız Ahmet (Kutlar) Amcadan satın aldığımız yeni evimize taşındık. Bu evde hem su hem de elektrik vardı. Yani hayat standardımız epeyce yükselmişti. Yeni evimiz bakkala da oldukça yakındı.

Beşinci sınıfı bitirmeye bir iki ay kalmıştı. Bir gün bakkalda dururken, radyoda bir hikaye dinliyordum. Araya Halk Bankasına ait bir reklam girdi ve Nene Hatunu anlatan kısa bir bilgiden sonra, tanıtılan kişiyi bilenlerin verilen adrese yazmaları halinde kendilerine güzel bir kumbara hediye edileceği söylendi. Yüksek sesle Nene Hatun diye söylendim. O sırada dükkanın arka bölmesinde demlenmekte olan Arabın Durmuş, “hemen cevabı yaz” dedi. Yazdım ve belirtilen adrese gönderdim. 15 gün kadar sonra, kazandığım hediyeyi bankanın Nevşehir şubesinden alabileceğimi bildiren bir mektup geldi. Ertesi gün Durmuş Öğretmen ile gittik ve hediyemizi aldık. Ahşaptan yapılmış, kağıt paranın tepedeki bir yarıktan, bozuk paranın ise ön yüzdeki bir çekmeceden atıldığı güzel bir kumbara idi. İlkokul yıllarıma ait tek fotoğrafta o kumbarayı elimde tuttuğum görülür.

1967 yılının Haziran ayında, bitirme imtihanını geçtim ve  ilkokulu iftiharla bitirdim. Eylül ayında ise Ortaokul-Lise maceramız başlayacaktı.

Ortaokul-Lise Yılları

1967 Haziran’ında ilkokulu bitirdikten sonra, rahmetli Raşit Dayımla birlikte Ağustos ayında Nevşehir Lisesi Orta Kısmına kaydımı yaptırdık. Dayım, beni ortaokul yıllarından arkadaşı olan müdür başyardımcısı ve Türkçe öğretmeni Göreli Ali Osman Alırsatar’a, “eti senin, kemiği de senin” diyerek emanet etti. Böylelikle rahmetli Ali Osman Bey, 6 yıl boyunca hem velim hem de öğretmenim oldu. O sıralar, rahmetli babam Almanya’da idi ama zaten burada olsa da o işlere fazla ayağı yatkın değildi. Rahmetli, ne ilkokul, ne ortaokul, ne lise, ne de üniversite binalarıma bir defacık bile olsun uğrama imkanı bulamamıştı!

Eylülde ortaokul eğitimine başladık. Sabah minibüsle Uçhisardan Nevşehire geliyor, akşam da aynı şekilde Uçhisara dönüyorduk. Bu gidiş gelişler 6 yıl boyunca böylece devam etti. Taşımacılıkta ağırlıklı yükümüzü rahmetli Garip Ahmet Abi çekmiştir. Bununla birlikte, zaman zaman, Faik Kumaş, rahmetli Muharrem Vursak, Hacı Behçet (Mehmet Yüksel) ve Hacı Dekta (Mehmet Altuğ) Abiler de kahrımızı çektiler. Garip Ahmet başta olmak üzere hepsine de teşekkür ve minnet borçluyuz. Paralı parasız, icabında cebimize harçlık koyarak bizi götürüp getirdiler. Ahirete intikal edenlere Allahtan gani gani rahmet, hayatta olanlara hayırlı ömürler dilerim. Nadiren bisikletle de gidip geldiğim olmuştur.

Öğle aralarında, mevsimine göre evden getirdiğimiz ekmek, peynir, yumurta, domates gibi malzemelerden oluşan nevalemizi alır, okulun alt taraflarında bulunan ve öz denen bahçelere inerdik. Bazen meyve ve ceviz başakladığımız da olurdu. Nadiren Meteris Meydanında bulunan bakkal Muhittin Amcadan yarım ekmek arası kavurma alırdık ki o gün midelerimiz bayram ederdi. Beraber ortaokula başladığımız ve bir kısmıyla aynı, bir kısmıyla ayrı sınıflarda okuduğumuz; İbrahim Salaç, Hakkı Turaç, Erkan Aksoy, Hüseyin Abalı, Aybar Til, Mevlüt Doğuş, Ahmet Piyaslı gibi arkadaşlarımın büyük bir kısmı okulu bitiremeden havlu attılar, bir kısmı da ortaokuldan sonra sanat okuluna devam ettiler. Yani bu gruptan benden başka lise mezunu çıkmadı.

Sınıfım 1-A, okul numaram 616 idi. Sınıfın pencere tarafında, iki sıra kız öğrencinin arkasında yer alan üçüncü sırada üç arkadaş birlikte oturuyorduk. Ben, Mustafa Asım Günalp ve Cengiz Alırsatar. Sınıfımızda, işleri güçleri dersi kaynatmak olan oldukça haşarı arkadaşlarımız vardı, bunların başında da şu anda Mersinde kuyumculık yapan değerli kardeşim Feridun Akın gelirdi. Bir kısım arkadaşlar da her türlü sporla meşgul olurlar, bundan dolayı da ders çalışmaya fırsat bulamazlardı, bu gruba da İstanbulda benim gibi emeklilik yapan Mahir Palamut kardeşimi örnek verebilirim. Ben ise, sınıfın sessiz-sakin, kendi halinde ama çalışkan tarafında yer alıyordum. Ortaokul yıllarıma ait, aklımda yer eden iki hatıramı nakletmek isterim:

Zannederim orta üçte idik. Türkçe öğretmenimiz Ali Osman Ağa yazılı yapıyordu. Ali Osman Bey, sertliği ve disiplini ile meşhurdu. Müdür başyardımcısı olarak, Lisede kendisinden habersiz kuş bile uçurtmazdı. Eline düşen de, okkalı bir kaç tokadını yemeden paçayı kurtaramazdı. Soruları yazdıktan sonra cevaplamaya başladım. Benim için oldukça kolay sorulardı. Yanımda oturan Mustafa Asım zaman zaman kağıdıma bakıyor, bazen de kısık sesle bir şeyler soruyordu. Onun yanında oturan ve Ali Osman Beyin yeğeni olan Cengiz de Asımdan kopya çekmeye çalışıyordu. Başımıza geleceği hissettim ama yapacak bir şey yok! Yavaşça “oğlum bari benim yazdıklarımı aynen yazmayın, biraz değiştirin, ben ‘taş’ yazdıysam biriniz ‘kaya’, diğeriniz ‘toprak’ yazsın dedim. Bir hafta sonra Ali Osman Bey yazılı sonuçlarını okudu ama listede üçümüzün isimleri yoktu. Ben parmak kaldırdım ve “benim yazılı sonucumu okumadınız öğretmenim” dedim. Ali Osman Bey; “okuyacaam” dedikten sonra üçümüzü tahtaya kaldırdı. “Bu cevaplar sana ait, yazılı kağıdın da tam not aldı, ama bu tembel deyyuslara yardımcı olduğun için sıfır aldın” dedi ve okkalı tokadı yüzümde patladı. Mustafa Asım’a “bu çalışmadığın için, bu da kopya çektiğin için” deyip iki tokat aşketti. Cengiz’e gelince, “ bu çalışmadığın için, bu kopya çektiğin için, bu da yeğenim olduğun için” diyerek üç tokat yerleştirdi. Demek ki arkadaş hatırına bazen sirke içip bal içtim demek gerekiyormuş!

1970 Haziran’ında ortaokulu başarı ile tamamladım. Lisenin bahçesinde sıralandık, kapanış ve bayrak devir-teslim törenini beklemeye başladık. Sıraların arka taraflarında bir kaç öğretmen asayişi sağlamak amacıyla geziniyorlar. İçlerinden özellikle müdür muavini ve kimya öğretmeni Rıfat Kaymak, sertliği ile maruf! Kendisi bizim deslerimize girmiyor ama şöhretini duymayan yok ki! Dolayısıyla biz sıramızda mum gibi bekliyoruz. Rıfat Hoca, tam bizim sınıfın hizasında durdu ve ciddi bir eda ile, “Mustafa, gel bakayım buraya” diye bana seslendi. İçimden “Eyvah! Ne yaptım acaba” diye söylenerek yanına vardım ve “Buyurun Hocam “ dedim. Ben tokat beklerken Rıfat Hoca, “Gelecek sene Lisenin kantinini sen çalıştıracaksın, törenden sonra orayı devralacaksın, ortalıktan kaybolma!” deyince şaşırdım kaldım. Şimdi nereden icabetti bu durum. Ne kantini, ne çalıştırması, sadece bir kaç defa kağıt-kalem aldığım kantinden ben ne anlarım! “Hocam ben yapamam” deyince, “Niye yapamazmışsın bakayım” dedi Rıfat Hoca. “Hocam ben ticaretten anlamam, ne nerden alınır, nerde satılır bilmem. Ayrıca ben köyde oturuyorum, sabah akşam minibüsle gidip geliyorum. Yani kantin işine ayıracak vaktim de olmaz” diye mazeret beyan etmeye çalıştım. Rıfat Hoca, “Kararımız kesin, bu işi yapacaksın, biz sana yardımcı oluruz” diyerek son noktayı koydu. Törenden sonra kantine geçtik, benden önce kantini işleten değerli ağabeyim, başmümessil Muzaffer Doğan’dan  kantini devraldım. Beni bu kantin işine kimin önerdiğini bilmiyorum ama muhtemelen Ali Osman Bey’in tavsiyesi etkili olmuştur diye tahmin ediyorum.

Aynı yılın Eylül’ünde artık lise öğrencisi idik. O zamanlar liselerde fen ve edebiyat olmak üzere iki bölüm vardı. Ben edebiyata ve tarihe olan yatkınlığım sebebiyle edebiyat bölümünü seçmiş ve 4 Ed-A sınıfı öğrencisi olmuştum.

Bu arada kantin işini de hızla kavramıştım. Kantin, sol kapıdan girilince ikinci kata çıkan merdivenlerin altında yer alan küçük bir alan idi. Yıl başında öğretmenler ve öğrencilerden makbuz mukabili aldığımız küçük meblağlar sermayemizi oluşturuyordu. Rahmetli babamın bakkallığı döneminden tanıdığı İnceler Ticaret’in katibi ve ortağı olan Mehmet Varol bana bu işte çok destek oldu. Pazartesi erkenden oradan aldığım malzemeleri kantine getiriyor, hafta boyunca ders aralarında onları satıyor, parasını da Cuma günü ders bitiminde Mehmet Abi’ye teslim ediyordum. En çok satılan malzemeler; kağıt, defter, kalem, silgi gibi kırtasiye kalemleri ve sandeviç, bisküvi, lokum, çikolata, özellikle de o sıralar yeni çıkmış olan Çokomel idi. Sermayedarlarımıza; ilk yıl sonunda %150, ikinci yıl sonunda %100, üçüncü yıl sonunda ise %50 kar payı dağıttık. Lise bitmeseymiş bu gidişle sermayeyi kediye yükleyecekmişiz. “Acer testinin suyu soğuk olur” atasözü bir kere daha doğrulanmıştı. Kantin işletmeciliği, 3 yıl boyunca öğle yemeklerimi, kırtasiye masraflarımı ve gündelik harçlığımı sağlamış, zaten zor durumda olan aileme yük olmadan lise eğitimimi tamamlamama vesile olmuştu.

Öğretmenin öğrenci üzerindeki etkisi tartışılmaz. Bu konuyu, olumlu ve olumsuz iki örnekle delillendirmeye çalışayım:

Türkçe ve edebiyat derslerinin benim yanımdaki değeri bambaşka idi. Değerli öğretmenlerim Lütfiye Yalım ve Zafer Soylu’nun üzerimde çok emekleri vardır. Lütfiye Hocam’la, oldukça iddialı olduğu mahalli kelimeler konusunda bir bahse girdiğimizi; kasabamızda sık kullanılan 3 kelimeyi (koseŋgi, çıraḫma, bolu) kelimelerini bilemediği için biraz mahcup olduğunu hatırlıyorum. Özellikle Zafer Hocam’ın ilk dersi hala dün gibi aklımda! Vakur duruşu ve tok sesiyle “Sevgilim senin de geçer zamanın! Ne güzelliğin kalır ne hüsn ü ânın! Böyledir kanunu kahpe dünyanın! Dört mevsim içinde bir bahar olur! Lâedrî!” diye derse başlamıştı da pek çoğumuz, “aferin bu laedri’ye, çok güzel söylemiş!” diyerek cehaletimizi izhar etmiştik. Her ikisine de hayırlı ömürler diliyor hürmetle ellerinden öpüyorum.

Yerli ve milli bir kimlik oluşturma gayretleriyle üzerimde çok etkisi olan yeni mezun ve idealist din dersleri öğretmenim Gıyasettin Kaya’yı anmadan geçmem vefasızlık olurdu. Ankara’da yaşayan saygıdeğer Hocam’a da hayırlı ömürler diliyor, ellerinden hürmetle öpüyorum.

Özellikle tarih dersini çok seviyordum ama öğretmenimiz Nadiye Hanım’la pek geçinemiyorduk. Geçmiş tarihimiz ve Osmanlı ecdadımızla ilgili sözleri ve yorumları vicdanımız yaralıyor, zaman zaman da tepkimizi göstermek zorunda kalıyorduk. Buna rağmen Nadiye Hanım bana bir kere bile 9 veremedi, bütün notlarım 10 idi. Onun etkisinde kalan matematik öğretmenimiz Güneşten Hanım’la da problemler yaşadık. Zaten pek sevmediğim matematik dersinden iyice soğudum. Lise birincisi olmama rağmen, matematikten 4.5’tan 5’i zar zor alabiliyordum. Her ikisine de hayırlı ömürler dilerim.

Lise 2’yi bitirdiğimiz gün, müdürümüz ve coğrafya öğretmenimiz rahmetli Muzaffer Sofuoğlu beni odasına çağırdı. Gerek derslerdeki başarım, gerekse kantin işletmeciğindeki düzenli ve problemsiz seyir sebebiyle beni severdi. “Bak Mustafacığım, ben seni uzaktan takip ve takdir ediyorum. Edebiyat ve tarihe olan ilgini de biliyorum. Ama, sen fakir bir köylü ailenin çocuğusun. Ailen senden bir an önce bir kesere sap olmanı ve kendilerine katkı sağlamanı bekliyor. Dolayısıyla seni gelecek sene fen sınıfına alıyorum. Artık doktor mu olursun, mühendis mi olursun bilmem. Zaten bu meslekler, edebiyat ve tarihle ilgilenmene de mani olmayacaktır” diyerek benim yönümü edebiyattan fen tarafına çevirdi. Hayatımı etkileyen bu yol göstermeden dolayı kendisini rahmet ve minnetle yadediyorum.

Böylelikle lise son sınıfı 6 Fen-A sınıfında okudum. Çok renkli ve hareketli bir sınıftı. Sınıfın büyük çoğunluğu, her zamanki gibi vur patlasın, çal oynasın havasında idi. Benim de zaman zaman ortama uyduğum olmuştur ama genelde daha sessiz ve sakin bir yapıya sahiptim. Lisenin bitmesine yakın yaşadığım iki olayı anlatarak lise maceramızı tamamlamak isterim:

Bir gün kimya öğretmenimiz Tümer Bey, sınıfın kabakçılarını kurtarma sözlüsüne kaldırıyor, kolayından 3 soru soruyor, bir nevi onları zorla geçirmeye uğraşıyordu. Biz de, benim gibi tuzu kuru olan 5-6 arkadaşla arka sıralarda şamata yapıyorduk. “Vermeyince mabud, neylesin Sultan Mahmud” kaidesince, Tümer Hoca’nın bütün iyi niyetine rağmen, sözlüye kalkanlardan herbiri 1-2’den fazla not alamadan sırasına dönüyordu. Hoca’nın cinler tepesine fırlamış olmalı ki, birden “Gel Mustafa yahu! Şunlar bir öğrenci görsünler!” diye beni tahtaya davet etti. Eyvah! Bu saatten sonra 10 tane sıfır alsam bir kıymet-i harbiyesi yok ama, bana bu kadar güvenen hocama mahcup olmak var! Tahtaya doğru giderken içimden, “Çok iyi bildiğim 3 konu var, he Yarabbim, birini sorsa da 3.5’tan dört alır, hiç olmazsa hamamın namusunu kurtarırız” diye geçiriyorum. Tümer Bey, o soruyu sordu, güzelce cevapladım! “He Yarabbim, ikinci konuyu da sordurursan mahcubiyetten kurtulurum” derken Tümer Hoca o soruyu da sordu. Onu da cevapladım. “He Yarabbi, oldu olacak üçüncü konuyu da sordur, neşvemiz tam olsun” derken Hoca o soruyu da sormasın mı? Verdiğim son cevapla bu sıkıntılı durumdan yüzümün akıyla sıyrıldım. Hoca teşekkür etti tabii! Demek ki neymiş: “Tevekkeltü tealallah!”

Lisenin bitmesine sayılı günler kala benim lise birincisi olduğum kesinleşmişti. Not ortalamamın 7.6 olması, o zamanki eğitimin ciddiyetini göstermektedir. İkinci sırada, Zafer Hocamız’ın kardeşi, edebiyat bölümünden değerli arkadaşım Cumhur Soylu yer alıyordu. Sınıfımızın not ortalaması muhtemelen 5 civarında idi. Ama o haylaz ve hayatı ciddiye almaz görünen sınıfın büyük çoğunluğu üniversite okudu, hayatlarında güzel yerlere gelme imkanı buldu.

1973 yılı 19 Mayıs Bayramını kutladık. O zamanlar 27 Mayısta, 1960 darbesini yapanların ihdas ettiği “Hürriyet ve Anayasa Bayramı” diye bir bayram daha vardı. Demokrasiye müdahale eden, seçilmiş başbakanı ve bakanları idam eden güçler, “deliye her gün bayram” kabilinden, listeye nevzuhur bir bayram daha eklemişlerdi. 12 Eylül darbecilerinin yaptığı nadir iyi işlerden birisi de bu utanılası bayramı ortadan kaldırmak olmuştur. 19 Mayıs törenlerinde lisenin bayrağını her zamanki gibi Mahir taşımıştı. Mahir, Nevşehir’in zengin ailelerinden manifaturacı Palamutlar’ın oğlu idi. Atletik bir yapısı vardı, gayet düzgün giyinir, iyi futbol oynar, güreş müsabakalarında liseyi temsil ederdi. Bu işlerden derslerine yeteri kadar vakit ayıramadığından olacak, sosyal hayatındaki başarıları, derslerdeki başarısızlıkları ile paralel bir seyir izlerdi.

Lise birincisi olmam hasebiyle ve gençlik halet-i ruhiyesi ile gönlüme sanki bir gurur gelir gibi oldu. Kendimde, “Madem birinci oldum, 27 Mayıs’ta lisenin bayrağını ben taşımalıyım” diye bir hak gördüm.  Kendime münasip gördüğüm bu hakkı tahakkuk ettirmek üzere, müdürümüz Muzaffer Bey’in kapısını çaldım. Müdür Bey’in resmi bir eda ile, “Buyur Mustafacığım” hitabı üzerine, “Hocam, uygun görürseniz, 27 Mayıs’ta lisenin bayrağını ben taşımak istiyorum” dedim. Muzaffer Hoca beni, ömür boyu unutamayacağım bir bakışla, baştan aşağı şöyle bir süzdü, biraz duraksadı. O kısa aralıkta, kelimelerle değil ama bakışlarıyla sanki bana şunları söylüyor gibi geldi: “Sırtındaki ters yüz edilmiş cekete, altındaki aylardır ütü yüzü görmemiş, rengi atmış pantolona, üzerindeki kırış kırış gömleğe, ayağındaki partal ayakkabıya, boynundaki ip gibi bağlanmış, ilk bağlandığı haliyle duran ve yağlanmış gravata bir baktın mı? Bu kıyafetle mi taşıyacaksın lisenin bayrağını?”

Müdür Bey, hafifçe öksürdükten sonra; “bayrağı Mahir taşıyacak Mustafacığım” dedi. Kıpkırmızı kesildim, kısık bir sesle, “peki Hocam” deyip Müdür Bey’in odasından çıktım.  “Essahtan bir haltmış gibi, lise birincisi olmuşsun. Üzerinde çul olmadıktan sonra neye yarar oğlum. Dünya, her zaman olduğu gibi, şimdi de ‘ye kürküm ye’ dünyası. Bir köylü çocuğu, hangi cesaretle lisenin bayrağını taşımaya talip olabilir” diye müthiş bir iç mücadele içinde merdivenlerden inip bahçeye çıktım.

………..

Yaz tatilinde üniversite giriş sınavları vardı. O yıllarda lise mezunları 2 sınava girerlerdi. ODTÜ bir sınav, onun dışındaki bütün üniversiteler de bir sınav (merkezi sistem sınavı) yapardı. Her iki sınava da girdim, ikisi de iyi geçti. O sene meşhur Türkiye klasiklerinden biri yaşandı ve sınav soruları çalındığı için merkezi sistem sınavı iptal edildi. Temmuz ayında adresimize, ODTÜ Kimya Mühendisliği’ni kazandığıma dair belge ulaştı. Belgede, Eylül ayında kayıt yaptırmam gerektiği ve kayıt için gerekli belgeler yazılı idi. Ben çok sevindim. Öyle ya; Türkiyenin bütün üniversitelerine denk olan bir üniversiteyi kazanmıştım. Eylül’de tekrarlanan diğer sınava girme lüzumu hissetmedim. Ağustos’un sonuna doğru, diplomamı veya bitirme belgemi almak üzere lisenin yolunu tuttum. Görevli memur, hazırlanmış belgeyi bir zarfa koyarak, imzâ karşılığında bana teslim etti. Oraya kadar gitmişken, lise eğitimim boyunca büyük yardımlarını gördüğüm, aynı zamanda veliliğimi de yapan müdür başyardımcısı Ali Osman Bey’i de ziyaret etmeliydim. Ali Osman Hocam, başarımdan dolayı beni tebrik etti, bir gazoz ikram etti, yanında muhafaza ettiği son döneme ait takdirnamemi de verdi.

Sevinç ve huzur içinde liseden çıktım, beni kasabamıza götürecek dolmuşa binmek üzere minibüs garajına doğru yürümeye başladım. Garaja girmek üzereyken, birisinin arkamdan, “Mustafa” diye seslendiğini duydum. Dönüp baktığımda, Ziraat Bankas’ında veznedar olarak çalıştığını bildiğim ve sınıf arkadaşlarımdan Salim Kesekci’nin babası olan Mustafa Bey’i gördüm. Mustafa Bey; “ben ‘Fakir ve Muhtaçlara Yardım Derneği’nin şube başkanıyım. Dernek olarak, yüksek öğrenim hayatın süresince sana burs vereceğiz” dedi. Ben; “Teşekkür ederim ama, benim böyle bir talebim veya müracaatım olmadı, bana ne sebeple burs vereceksiniz?” dedim. “Derneğimiz her sene, liseyi ilk 3 sırada bitirenlere karşılıksız burs vermektedir. Bu seneki isimleri öğrenmek üzere liseye gelmiştim. O sırada, arkadaşım olan Ali Osman Bey’i de ziyaret ettim. O da, ‘lise birincimiz az önce buradaydı’ deyince hemen arkandan yetişeyim diye ondan müsaade istedim ve seni yakaladım”.

“Sana burs vereceğiz ama, 3 tane de şartımız var: Birincisi, sınıfta kalmak yok, başarısızlığa pirim vermeyiz. İkincisi, şu anda sende var olduğunu bildiğimiz istikameti koruyacaksın, köklerinle bağını koparmayacaksın. Üçüncüsü ise, ilerde elin ekmek tutar hale geldiğinde, sen de desteğe ihtiyacı olanlara yardımcı olacaksın”. Ben tekrar teşekkür ettim, şartlarına harfiyen riayet edeceğimi belirterek, sevinç içinde rahmetli Garip Ahmet’in minibüsüne bindim. Hamd ile, şükr ile bir kere daha: “Tevekkeltü tealallah!”

Yedi yıllık öğrenim sürem boyunca, devletin verdiği burs miktarı kadar bir miktar da bu dernekten geldi. Alın terim ve lise öğrenimim boyunca gösterdiğim gayret, uyduruk bir bayramda bayrak taşımak yerine, hayatımı çok çok kolaylaştıran reel bir destekle ödüllendirilmiş oldu. Bu arada verdiğim 3 söze riayet etmeye tüm gayretimle devam ediyorum.

Not: Mart 2020 itibariyle ebedi aleme göçen değerli öğretmenlerim; Muzaffer Sofuoğlu, Ali Osman Alırsatar, Sait Fıstıkeken, Servet Göncü, Ahmet Özgümüş, Doğan Togay ve haberimiz olmayan diğerlerini rahmetle, hayatta olan kıymetli öğretmenlerimi ise  minnetle yad ediyor ellerinden hürmetle öpüyorum.

Bu süreçte aramızdan ayrılan değerli kardeşlerim; Vedat Birlik, Salih Kayserili, Servet Güneyparlak, Mehmet Göncü, İsmail Hakkı Yücekul, Musa Türkçü, Hacı Ömer Başbuğ, Mehmet Gediksiz, Hüseyin Kocakor ve haberimiz olmayan diğerlerini rahmetle anıyor, hayatta olan sevgili arkadaşlarıma da sağlıklı ve mutlu ömürler diliyorum.